جماعت‏وارگی و جماعت هیأتی

مناسک مذهبی، علاوه بر ایجاد زمینه‌ای برای کسب تجربه دینی، عامل مهمی در بازتولید وجدان جمعی در جامعه است. این موضوع، بیش از همه در مناسک جمعی و عمومی دیده می‌شود. در جامعه ایران، مناسک عزاداری محرم، یکی از عمومی‌ترین و جمعی‌ترین مناسک مذهبی است که علاوه بر کارکردهای دینی، تأثیر بسیار مهمی در سازماندهی گروه‌های اجتماعی و هویت اجتماعی مردم شیعی دارد. اجتماعات و تشکل‌های دینی که حول این مناسک شکل می‌گیرد، یکی از مجاری اصلی جامعه‌پذیری افراد در حوزه جمعی است. در جامعه شیعی ایران، به نوع خاصی از سازماندهی گروهی و اجتماع مذهبی که در زمینه مناسک عزاداری شکل گرفته است، هیأت مذهبی گفته می‌شود. در مقاله حاضر، به لحاظ انسان‌شناختی مؤلفه‌ها و ساختار هیأت‌های عزاداری و تأثیر و کارکرد آنها در بازتولید شکل خاصی از سازماندهی اجتماعی مؤمنان و هویت اجتماعی گروه‌های مذهبی بررسی شده است. هیأت‌های عزاداری، یکی از اشکال سنتی گروه‌های اجتماعی مذهبی است که ساختار آن در بسیاری از حوزه‌های جامعه ما، بازتولید شده است، بر این اساس در جامعه شیعی ایران، می‌توان از "جماعت هیأتی" یا "اجتماع هیأتی" بحث کرد. بر اساس نظریه‌های ویکتور ترنر درباره حوزه مرحله آستانه‌ای و جماعت‌وارگی، هیأت‌ها به مثابه نوعی جماعت‌واره، در فضاهای آستانه‌ای جامعه شکل گرفته‌ است و عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم هویت اجتماعی- مذهبی مؤمنان است. در شرایط امروز ایران، به دلیل گسترش رسانه‌ها و فضاهای مجازی، شاهد شکل‌گیری جماعت هیأتی مجازی یا رسانه‌ای نیز بوده‌ایم. از این رو، ظاهراً فهم هیأت‌ها، عامل مهمی در فهم ساختارهای تشکیلات جمعی سنتی ایران است.